Os analistas e comentaristas políticos soen utilizar unha medición temporal, os primeiros “cen días”, para calibrar a andaina dun determinado presidente ou líder político no poder. Esta tradición, que parece orixinarse na década de 1960 en EEUU, segue a ter hoxe certa vixencia e relevancia.
Pero non imos calibrar aquí unha determinada presidencia senón máis ben unha guerra, a de Ucraína, que trastoca a política internacional actual. E aquí é pertinente analizar algunhas variables interesantes detrás destes “cen días” de guerra ucraína.
A primeira variable a analizar será a narrativa que nos mass media se cernen en torno a este conflito, en particular á hora de identificar (con frecuencia de forma maniquea) a natureza dos dous líderes enfrontados: o presidente ruso Vladimir Putin (o “agresor” por invadir o país veciño) e o seu homólogo ucraíno Volodymir Zelensky (a aparente “vítima” desta agresión). Cen días despois atopamos cambios interesantes nas perspectivas detrás desas narrativas.
Cando comezou a invasión rusa o pasado 24 de febreiro, os epítetos cara Putin nos grandes medios e na opinión pública occidental denotaban certo ‘consenso’: “asasino”; “o Hitler do século XXI”; “o tirano Putin”. Incluso os intereses políticos occidentais tiveron a suficiente “sutileza” á hora de identificar que esta era máis ben a “guerra de Putin” e non “a de Rusia”, coa pretensión (inocente e por tanto errónea) de que o pobo ruso terminaría derrubando ao “ditador do Kremlin” por unha guerra “impopular”.
Cen días despois, co litro de gasolina a 2 euros, a inflación in crescendo en Occidente e os temores dunha aparentemente inminente crise alimentaria (que levaron ao presidente da Unión Africana a reunirse con Putin para que facilitara as exportacións de cereais e trigo), esa perspectiva acusativa e intransixente cara o presidente ruso comeza a sufrir algunhas alteracións.
“Cen días despois, co litro de gasolina e 2 euros, a inflación in crescendo en Occidente e os temores dunha inminente crise alimentaria (…) a perspectiva intransixente cara Putin comeza a sufrir algunhas alteracións”
E neste cambio de narrativa pode que influíra a súbita reaparición dun tótem da xeopolítica global como é o caso de Henry Kissinger quen, xunto a outros expertos, defenden agora que “non hai que humillar a Putin”; que “temos que negociar con el”; e, o máis incrible, que “Ucraína debería ceder territorio a Rusia” (entendemos que o Donbás, Mariupol e outras localidades baixo control militar ruso) a fin de concretar un súbito cese ao fogo que permita “recuperar a normalidade” (que entendemos igualmente é económica)
Os resultados militares de Putin na Ucraína poden ser obxecto de controversia: pasou de asediar Kiev a replegarse no Donbás e Mariupol. Pero é innegable que o Kremlin está obtendo tácticas ganancias xeopolíticas, igualmente medidas en termos xeoeconómicos, determinados polo feito de que Rusia é un país que ata agora suplía do 40% da enerxía que consume Europa e que é un dos grandes produtores de cereais, trigo e fertilizantes, entre outros rubros de máxima prioridade. Esta realidade económica pode explicar porqué o sexto bloque de sancións europeas contra Rusia aprobadas a finais de maio foron máis leves que as anteriores. Incluso Putin ten logrado erosionar levemente esa pretendida ‘Unión Europea’ a través dun aliado, o polémico presidente húngaro Viktor Orban, que lle compra o gas en moeda rusa, como pide o Kremlin.
Por outra banda temos a Zelensky. No comezo da guerra foi definido por eses mesmos mass media como “o bastión de Occidente ante a tiranía rusa”; o “gran defensor das liberdades” e da “civilización occidental ante a barbarie rusa”.
Tres meses despois algo parece estar mudando. Esa efervescencia inicial favorable a Zelensky vaise esvaecendo, incluso en termos emocionais. E o peso cada vez maior de grupos paramilitares de extrema dereita e de cariz neonazi (Batallón Azov, Pravy Sektor) no entorno político e militar de Zelensky deixan mais inquietudes para a opinión pública occidental. E aquí, a narrativa putiniana de “desnazificar Ucraína” comeza a ter, quizáis, unha maior relevancia. Zelensky incluso xa critica a Europa porque ese último bloque de sancións contra Rusia son escasas.
Unha segunda variable ten que ver co desenvolvemento militar e coas consecuencias xeopolíticas do mesmo, e como tamén isto modela as respectivas narrativas. A blitzkrieg de Putin naufraga nunha guerra cada vez máis empantanada e enquistada na que, cando menos, logrou recrear a idea histórica de “Novorrósiya” ou “Nova Rusia”, ese espazo territorial enclavado na zona septentrional do Mar Negro, no actual Leste ucraíno ata Crimea (baixo soberanía rusa desde 2014) e que ven dos tempos da Rusia imperial da zarina Catalina II. Precisamente, as zonas onde o exército ruso ten actualmente o seu maior control.
Toda vez o encaixe narrativo desta guerra está asegurado dentro de Rusia a favor dos intereses do Kremlin (incluso observando certo carácter de apatía dentro da opinión pública rusa), a recuperación de “Novorrósiya” como bastión xeopolítico define unha realidade inevitable: a partición territorial de facto de Ucraína, aínda que Kiev e Occidente moi probablemente nunca acepten esta realidade e tenten por tódolos medios de evitala.
Por outra banda, Kiev tamén fai gala da súa especial “narrativa” que ten eco nos medios occidentais: aquela de que está presuntamente “gañando a guerra” e que “levará á mesma ao propio territorio do agresor ruso”.
A realidade mais ben parece ser outra: Ucraína está ao límite da súa capacidade militar toda vez Rusia, con máis recursos en efectivos e cunha aínda potente industria militar detrás, podería aguantar o esforzo bélico, cando menos, a mediano prazo. Razón pola que EEUU, Europa e OTAN se apresuran a acelerar unha axuda militar que poida desequilibrar ao seu favor unha guerra na que os intereses exteriores, principalmente por parte de Washington e Moscova, terminan sendo máis decisivos que os dos actores que sofren este conflito, neste caso as respectivas sociedades rusa e ucraína.
En 1989, un politólogo estadounidense, Francis Fukuyama, sorprendeu á opinión pública cun libro, “O Fin da Historia” no que aseguraba que a democracia liberal e a economía de mercado viñeron para quedarse indefinidamente. Tomaba como argumento o fracaso dos denominados “socialismo reais”, o cal permitiu a Fukuyama aventurarse neste controvertida distopía futurista.
En 1993, outro politólogo estadounidense, Samuel Huntington, publicou unha nova teoría que explicara as relacións internacionais do mundo da “posguerra fría” post-soviético. Esa teoría do “Choque de Civilizacións” auguraba conflitos por factores que Fukuyama precisamente consideraba como ‘cousas do pasado’: as etnias, as culturas, os Estados nacionais, o nacionalismo. Os conflitos post-soviéticos (do que o actual de Ucraína é herdeiro) e no seu momento as guerras balcánicas, parecían presagiar a validez da tese de Huntington.
“Putin tamén demostrou con esta invasión que Huntington tiña razón e que a utopía de Fukuyama é hoxe unha visión tan inocente como errática”
En 2022, Putin lembroulle ao mundo que a Rus de Kiev do século IX, berce da “Rusia eterna”, segue presente no imaginario histórico da cultura rusa e que debe recuperarse dalgún xeito, incluso recreando a noción xeopolítica de “Novorrósiya”. Pero hai algo máis que quizáis Putin tamén demostrou con esta invasión: que Huntington probablemente tiña razón e que a utopía de Fukuyama é hoxe unha visión tan inocente como errática, que segue a calar con forza nas narrativas da opinión pública occidental.
