Por Andy Robinson/CTXT | Nunha apaixonada defensa da democracia ucraína e a súa loita contra o agresor autócrata Vladímir Putin, a recente Conferencia sobre a Recuperación en Ucraína (URC), celebrada os días 4 e 5 de xullo en Lugano (Suíza), baixo os auspicios da UE, recomendou unha batería de medidas de desregulación e privatización sacadas do manual do vello Consenso de Washington (1989).
É imprescindible “reducir o tamaño do Estado mediante privatizacións, mellorar a eficiencia regulatoria (desregulación) e abrir mercados (liberalización dos mercados de capitais; liberdade de investimento)”, sostén o documento final. Así mesmo, hai que “fortalecer a economía de mercado” mediante “(…) a reforma da terra”, engade, aplaudindo o novo plan de eliminar restricións sobre a venda de chan agrícola a corporacións estranxeiras no chamado “celeiro” de Europa. Estas medidas son esenciais, dixo a presidenta da Comisión Europea, Úrsula von der Leyen, no seu discurso ante a conferencia, para lograr “o soño dunha nova Ucraína, libre, democrática e europea”.
Unhas semanas despois, o Fondo Monetario Internacional, con sede en Washington, acordou co Goberno ucraíno de Volodimir Zelensky a suspensión dos pagos de servizo sobre débeda por 20.000 millóns de dólares, un xeneroso xesto de solidariedade co pobo en guerra. Ademais, para impulsar a economía cara á recuperación e unha senda de crecemento do PIB sostible, o FMI anunciou que condicionaría o rescate a un programa de privatizacións de empresas estatais e á plena implementación do plan de desregulación da terra para facilitar a entrada sen restricións do agrobusiness global. Só coa entrada do capital internacional poderíase lograr un aumento da produtividade das megacosechas de trigo, cebada e outros cereais, insisten a UE e o FMI.
Poucos o comentaron –quen quere ser acusado de ser amigo de Vladímir Putin?–, pero resulta moi problemático este compromiso da UE e o FMI por axudar a Ucraína a adoptar as necesarias reformas de liberalización e privatización e así terminar o traballo iniciado tras a caída da URSS en 1991. O problema consiste no seguinte: segundo enquisas realizadas en 2018, só o 12% dos ucraínos apoia unha maior privatización da súa economía. É máis, a maioría oponse ao plan de desregulación do chan agrario e rexeita a entrada dos agro-traders con sede en Chicago ou os agrofondos con sede en Wall Street.
“Todo isto vai en contra da vontade da xente”, di Frederic Mousseau, director do Oakland Institute en California, que elaborou unha serie de informes sobre os plans de rendibilizar a desregulación no sector agrícola ucraíno. “E non hai motivos para pensar que a guerra cambiase o rexeitamento da xente á desregulación da terra ou a privatización”. Doutada das chamadas cernozëm (terras negras), as máis fértiles do mundo, que producen uns 60 millóns de toneladas de cereais, como trigo e cebada, Ucraína sempre foi unha proposta moi atractiva para as grandes multinacionais de materias primas como Cargill, Bunge ou ADM, así como para os megafondos de investimento como Blackrock ou Vanguard. Conta cunha terceira parte da terra agrícola de Europa, é o segundo exportador de cereais do mundo, e produce unha terceira parte do aceite de xirasol a escala mundial.
“Doutada das chamadas cernozëm (terras negras), as máis fértiles do mundo, que producen uns 60 millóns de toneladas de cereais, como trigo e cebada, Ucraína sempre foi unha proposta moi atractiva para as grandes multinacionais de materias primas”
En tempos de crecente temor pola seguridade alimentaria mundial e polos prezos disparados de alimentos básicos, Ucraína pode ser unha mina de ouro para o capital global. Pero os obstáculos á entrada de investidores multinacionais –concretamente, a moratoria sobre a compra e venda de chan agrícola– frustraron ata a xigantes como Cargill ou Blackrock. A moratoria foi aprobada en 2001 co fin de frear a concentración do chan en mans dos grandes oligarcas ucraínos beneficiarios da corrupta desregulación do chan, parte da terapia de shock deseñada por aqueles benintencionados economistas de Harvard que chegaron a Moscova tralo desmoronamiento da URSS.
Pero a moratoria incluía tamén unha prohibición total da compra de chan agrícola por estranxeiros, o que complicou excesivamente o avance das grandes bróker de materias primas e fondos a través da inmensa chaira de cereais ucraína. Ninguén pode pararlles os pés do todo aos grandes comerciantes de materias primas agrícolas –ADM, Bunge, Cargill, e Louis Dreyfus–. Pero estes tiveron que entrar pola porta traseira mediante participacións no capital de empresas ucraínas. Cargill, por exemplo, fíxose co 5% do conglomerado ucraíno UkrLandFarming. Outra opción para sortear a moratoria era alugar chan mediante contratos de arrendamento de longa duración.
Con esas medidas, as corporacións globais do agrobusiness lograron controlar entre tres e seis millóns de hectáreas. Pero a maior parte dos 32 millóns de hectáreas dedicadas á produción de cereais permanecían fóra do alcance do capital global e dividíronse entre corruptos oligarcas ucraínos e os sete millóns de pequenos agricultores, nun país onde unha de cada tres persoas aínda vive no campo. A moratoria levantou bochas nos centros de poder occidentais, desde o Departamento de Estado, o Banco Mundial, e o FMI en Washington ata a Unión Europea e os lobbies agrícolas en Bruxelas.
Sen a presenza do capital global, a produtividade do sector agrario ucraíno foi moi baixa: unha cuarta parte da alemá e unha quinta da francesa. Pero os ucraínos sentían máis cómodos coas restricións, xa que a liberalización anterior había beneficiado a unha corrupta oligarquía. Así mesmo a xente defendía ás grandes empresas estatais fronte ás presións privatizadoras do FMI e a UE.
“Facía falta un cambio de réxime –a chamada Revolución Maidán e a caída do goberno oligárquico de Víctor Yanukovich en 2014– para despexar o camiño aos titáns das materias primas e os fondos de investimento occidentais”
Facía falta un cambio de réxime –a chamada Revolución Maidán e a caída do goberno oligárquico de Víctor Yanukovich en 2014– para despexar o camiño aos titáns das materias primas e os fondos de investimento occidentais. A invasión rusa este ano resultou unha instancia perfecta da doutrina do shock, a tese de Naomi Klein de que os desastres, catástrofes e as guerras crean excelentes oportunidades de negocio para investidores globais sen complexos.
Baixo fortes presións desde Washington e Bruxelas, o parlamento en Kiev, co respaldo do goberno de Zelensky, aprobou, en 2020, o levantamento parcial da moratoria. A nova lei permite a compra por particulares ou empresas de ata 10.000 hectáreas a partir de xaneiro do 2024. O FMI aplaudiu a nova lexislación. Tal e como destaca Michael Roberts no seu blogue, o Banco Mundial, que condicionou os seus propios créditos a medidas que “faciliten a venda de chan agrícola e o uso da terra como colateral” para “acelerar o investimento privado na agricultura”, cualificou a desregulación como un “evento histórico”.
O FMI calcula que elevará en máis dun punto o crecemento potencial do PIB. As expectativas para os investidores globais en cereais ucraínos parecían inmellorables. Nin a guerra complicaría as rendibilidades previstas. A final de contas, as exportacións de grans ucraínos en 2021-22 superaron as do ano pasado, e o recente acordo con Rusia de desbloquear os portos do Mar Negro garanten vendas lucrativas en momentos de prezos desorbitados. As marxes de beneficios de ADM, Bunge, Cargill, e Louis Dreyfus subiron de forma sensible durante a crise.
Pero hai un problema. A plena implementación da reforma depende do resultado dun referendo que se celebrará en 2024 para decidir se dar luz verde ás empresas estranxeiras. É bastante probable que a maioría de ucraínos voten en contra. A lei non terá moito apoio na sociedade ucraína: “Non dá ningún apoio aos sete millóns de pequenos agricultores como ocorre en España ou Francia ; só acelera a concentración en mans de oligarcas e grandes empresas,” dixo Mousseau nunha entrevista.
De aí unha profunda ironía. As institucións financeiras e os grandes agro-lobbies occidentais, defensores apaixonados do mesmo xeito que os seus gobernos da guerra pola democracia contra Vladímir Putin, non ven nada claro o plan de consultar aos ucraínos. “Convocar un referendo sería un desastre para a economía”, afirma Bate Toms, presidente do Consello de Asociacións Empresariais e Cámaras de Comercio en Ucraína. Hai que evitar celebrar o plebiscito porque “habería unha maioría esmagadora en contra”, engadiu nun artigo patrocinado polo poderoso think tank de Washington Atlantic Council, defensor da democracia baixo liderado estadounidense.
