Aldea Global | Mentres se desenvolve a Conferencia das Nacións Unidas sobre a Biodiversidade – COP 16 en Cali, Colombia, na zona costeira do norte de Portugal, en Caminha, está a desenvolverse unha acción concreta para frear a perda de biodiversidade e o descenso da poboación de camarinas de Foz do Minho, mediante a propagación de miles de plantas de camariña, por estacas, no Viveiro ‘Raíz da Terra’ (Vile – Caminha).
A defensa desta planta, de nome científico Corema album (L.) D. Don, nesta zona costeira corre a cargo da asociación de protección ambiental COREMA, desde 1988. Posteriormente, desde 2016, o proxecto Emc2 ‘Explorar Matos de Camarinha da Costa’, coordinado pola investigadora Alexandra Abreu Lima (MARE/ARNET e INIAV, I.P), comezou a propagar xemas en outubro de 2017, co apoio do equipo do Investigador Pedro Oliveira (INIAV, I.P), a colaboración dos asociados de COREMA, o apoio da Unión de Parroquias de Moledo e Cristelo, do Concello de Caminha e participación activa do Profesorado dos Colexios Caminha. A primeira iniciativa de reintrodución de plantas na natureza, obtida por estacas, que tivo lugar en 2018, no marco do Proxecto Emc2, tivo éxito e publícase, desde 2021, no Portal Mundial ‘Panorama Solutions’.
As máis recentes accións de propagación por estacas están a levarse a cabo en colaboración con Viveiro ‘Raíz da Terra’ (Vile – Caminha), onde están a enraizar miles de estacas. Esta propagación de camariñas é importante para frear a desaparición desta planta nas zonas costeiras. Cabe destacar que unha visita da investigadora Alexandra Abreu Lima (MARE/ARNET e INIAV, I.P) e membros de COREMA á zona costeira de Montedor (Norte de Portugal), en xuño deste ano, para verificar a aparición de camariñas alí, demostrou que esta especie arbustiva, que existiu alí, non se vía.
Deste xeito, é probable que se producise a súa desaparición local, proceso coñecido como extirpación, que debería servir de alerta ante a actual crise de biodiversidade e perda do noso patrimonio natural. Os estudos sobre a área de distribución de camariñas nas últimas dúas décadas demostraron a súa regresión, coa súa desaparición en varias zonas da costa occidental da Península Ibérica, debido a varios factores, entre eles a fragmentación do hábitat, a ameaza de especies invasoras e os efectos do cambio climático.
A camariña é unha especie endémica ibérica, xa que só existe en Portugal, España e nalgunhas illas das Azores (endemismo ibérico), cuxas plantas femininas producen froitos comestibles (as camariñas), cunha peculiar cor branca. Para a poboación camariñesa de Foz do Minho, existente na duna da praia de Moledo e na Mata do Camarido (Caminha), o proxecto Emc2 ‘Explorar Matos de Camarinha da Costa’, vén posibilitando que mozos e mozas dos centros educativos de Caminha colaboren na súa conservación, dado o seu descenso, a partir dos datos de 1995 e 2007, informados en 2010, polo ICNF, no Plan de Ordenación Forestal do Bosque Nacional Camarido (Caminha).
Explícase ao alumnado que participa no proxecto Emc2 o valor dos exemplares mantidos nos herbarios xa que o proceso de extirpación de camariña, é dicir, a súa desaparición a nivel local, pódese inferir mediante a análise comparativa entre os rexistros existentes do herbario e a súa aparición actual na natureza. Comprobouse que as camariñas de Montedor debían desaparecer na natureza e agora só existen no herbario (mostra recollida en Montedor, xuño de 1886). Outros moitos casos de exemplares de camariña existentes en herbarios, e tamén recollidos a finais do século XIX, aínda existen na natureza (Ovar, Quiaios, Tróia e Sagres). Por iso, neste caso de Montedor, a ameaza das plantas invasoras, sobre todo das acacias, puido ser, entre outras causas, un dos principais factores da extirpación das camariñas, un exemplo que debería servir de alerta para evitar que isto suceda en o futuro, noutras zonas costeiras.
Ademais das acacias, outra planta invasora da zona costeira é Carpobrotus edulis (L.) N. E. Br. (escollido no proxecto Emc2 como caso práctico de planta invasora). A extirpación é prexudicial para a supervivencia das especies porque a desaparición de poboacións nun lugar determinado, por accións realizadas polo ser humano ou por outras causas, provoca danos no funcionamento dos ecosistemas e reduce a diversidade xenética das especies. Isto significa que moitas especies se fan menos resistentes aos cambios ambientais, biolóxicos e ecolóxicos, e acaban sendo máis vulnerables á súa desaparición a nivel global, é dicir, á súa extinción.
O proxecto Emc2 ‘Explorar Matos de Camarinha da Costa’ é un proxecto educativo que leva en marcha desde 2016, que demostra que só se protexe o que se coñece, e que a educación sobre a importancia e diversidade das plantas son compoñentes esenciais para a súa conservación. Continuarase coa conservación de camariña de Caminha, cunha nova etapa de replanteo este outono, polo que queremos poder frear a tempo a extirpación de camariña neste lugar. O Proxecto Emc2 está financiado pola Fundación para a Ciencia e a Tecnoloxía (FCT, Portugal), a través dos proxectos estratéxicos UIDB/04292/2020 e UIDP/04292/2020 concedidos ao MARE – Centro de Ciencias do Mar e do Medio Ambiente, e o proxecto LA/P. /0069/2020 concedido ao Laboratorio Asociado ARNET – Rede de Investigación Acuática.
