Nestes momentos sería normal que me laiara polo resultado das eleccións do pasado Dia 12-Xullo. De como os galegos voltamos a confirmar como cabalo gañador a quen leva xa máis dunha década “tomándonos o pelo” Pero, está claro, somos masoquistas. Así nos vai. Aquí non pasa nada; aquí non temos “procés”; aquí as rúas están molladas de tanto como choveu; aquí seguimos laiándonos pola pomba dourada no fondo do río que non somos quen de namorala.
Días pasados recibín unha chamada da miña libreira. Quería informarme que tiña alí un lote de libros para recoller. A verdade é que me tiña esquecido.
Obviamente, fun buscar os libros que, ademais de pesar uns euros importantes, tamén pesaban fisicamente. Ademais de libros tiña exemplares de “Le Monde Diplomatique” e de “El Viejo Topo”. Total, unha cantidade de información de todo tipo que xa me dá para falarlles a vostedes do divino e do humano. Sen embargo non quero deixar pasar estas datas tristes sen lembrar a Rosalía cando nos di que “a gaita galega non sabe se canta, se chora”; ou a Novoneyra cando nos “Alalás encadeados” escribe:
“É xa hora de que señas
Terra patria dos teus
dos que gardaron a fala
en que máis se dixo adeus
e señas dona de ti
e señora de falar
señora de decidir
e dona de se negar”.
Creo que non preciso explicarme máis, non si?
Pero volvamos ao rego, como dirían os nosos antergos cando os bois tiraban do arado que “fería” cariñoso a terra para sementar.
O material que recollín na librería trataba, entre outros moitos temas da pandemia. Desa “señora todopoderosa” que entrou a saco nas nosas vidas e que nos ten aqueloutrados de tal maneira que andamos pola rúa fuxindo dos amigos, que temos medo ata do medo, como dixo o cantante. Non vou entrar en datos estatísticos por aburridos e de sobra coñecidos. Vou facer miñas as palabras do colega Ignacio Ramonet, veciño noso de Redondela e que ten, aquí en Ponteareas, familiares; vaia para todos eles esta miña humilde reflexión. Ramonet fala das andanzas dun cruceiro, entre outros moito: “La odisea del “Zaandam”, crucero maldito”.
Aquí deléitanos cunha reportaxe sobre o que el chama pequenas cidades flotantes. As naves son o mundo, ou os mundos que levan dentro, constitúen unha metáfora frecuente no imaxinario da creación artística. Metáfora que nos fala da nosa realidade e sobre todo do noso destino.
Dous exemplos: En Titanic (1997) James Cameron fai unha alegoría do capitalismo industrial de principios do século XX, coas súas clases sociais, a súa alienación e as súas ambicións. Na súa xenial obra “E la nave va” (1983), Federico Fellini mete nunha embarcación ficticia a todo o mundillo da “belle époque”. Ámbalas dúas películas evócannos unha sociedade que desaparecerá para sempre no naufraxio das violencias da primeira guerra mundial.
Desaparecerá a nosa barrida hoxe con tanta ferocidade pola tempestade do covid-19? Tal vez nos responda a análise do acontecido nestes últimos meses a bordo dos cruceiros e seus tripulantes, sorprendidos en plena viaxe de deleite polo furacán pandémico, que nos interroga e nos fascina.
Nun cruceiro hai de todo a bordo, como na vida mesma; menos, e isto é moi significativo, a natureza. Non hai árbores, nin bosques, nin ríos, nin animais salvaxes como non os hai nos nosos apartamentos. Todo o natural está fóra; todo o cultural está dentro. Non se mesturan. O cruceiro é, precisamente, unha sorte de illa mecánica que penetra flotando no ecosistema planetario. Acóllenos no seu ventre interior, protéxenos do perigo exterior; está rodeada de natureza por todas partes.
Unha natureza que os cruceiros, paradoxicamente, están contribuíndo a degradar como veñen denunciando todas as organizacións ecoloxistas (consomen millóns de litros de fuel pesado, un petróleo case bruto, nefasto para a calidade do ar). Pero a éxtase da viaxe fai desaparecer calquera conciencia ecolóxica. Nun cruceiro créase a ilusión desmaterializada do mundo. A base de artefactos e de seducións pretende crear a idea de que o viaxeiro está inmóbil no seu asento, que é o mundo o que desfila diante dos seus ollos. É a alienación turística por excelencia.
Igual que en calquera sociedade neoliberal, nun cruceiro hai un poder aparente, o do capitán e o dos seus oficiais, e un poder real, o dos xerentes da empresa propietaria que o deciden todo. Pero, en última estancia invisible por enriba deste, do capital financeiro, está o poder dos accionistas, dos fondos voitre que son os verdadeiros propietarios do capital das navieiras. Son os que achuchan sen piedade aos empresarios para que reduzan gastos e incrementen beneficios. Por iso, a principio de marzo pasado, os barcos saíron ao mar cando xa era temerario facelo, coa epidemia desatada no mundo. Esixíano os accionistas; ordenábano os empresarios; executárono os capitáns e pagárono coas súas vidas os tripulantes e os viaxeiros.
As grandes liñas de cruceiros (sobre todo as catro maiores do mundo) esforzábanse por restarlle gravidade á crise sanitaria. Mantiveron os cruceiros programados aínda despois de ser advertidos polas autoridades sanitarias do risco Todos os xerentes disimulaban a envergadura das ameazas. Arnol W. Donald, presidente de CarnivalCorp, por exemplo, tivo a ousadía de soster que os viaxeiros corrían menos perigo nun cruceiro que en calquera outro lugar. Sábese que en lugares pechados o virus propágase a unha maior velocidade. No portavións norteamericano Theodore Roosevelt un milleiro dos 4.500 homes a bordo deron positivo en marzo. Outro caso foi o portavións da Armada francesa Charles Degaulle no que máis de mil tripulantes se contaxiaron.
Dende xaneiro en varias naves xa se produciran serias alarmas por contaxios de coronavirus. A situación máis grave tivo lugar nun barco propiedade de CarnivalCorp, o “Diamond Princess”. Comezara o 20 de xaneiro un cruceiro de dúas semanas; finalmente rematou nun molle de Xapón con todos os seus viaxeiros pechados nos camarotes sen permiso de saír porque 712 persoas das 3711 que viaxaban tiñan contraído o coronavirus. Dez tiñan morto; nese momento era o foco de infección maior do mundo fóra da China. Isto non foi suficiente para que as autoridades internacionais ordenaran paralizar os cruceiros. O doctor Michael Ryan da OMS dixo, daquela, que se tiveran que interromper todos os cruceiros do mundo , “a onde iríamos a parar”.
A idea de fuxir da pandemia nun cruceiro ía converterse nun tráxico erro. Como sucede nas traxedias gregas: desexando fuxir da fatalidade acontece que se tropeza co funesto destino que, precisamente, se pretendía evitar. Foi o que lle pasou aos viaxeiros do MS Zaandam. O día 7 de marzo xa as autoridades tiñan advertido que se evitara viaxar, precisamente, en cruceiros.
A mediados de maio quedaban 60.000 tripulantes nuns noventa cruceiros parados nas augas de Barbados. Dous buques errantes chegaron fronte as costas de Florida; sabían que as autoridades non lles ían dar permiso para desembarcar. O propio Donald Trump declarou: “debemos axudar a esa xente; están morrendo e temos que facer algo”. El sabía que tiña parte da responsabilidade por preferir satisfacer os intereses das compañías en vez de defender os pasaxeiros. Unha investigación do xornal Wall Street Journal demostrou que a principios de marzo, os operadores de cruceiros tiñan amplas probas para crer que a súa frota de cruceiros de luxo eran incubadoras do novo coronavirus. Aínda así, seguiron enchendo cruceiros con pasaxeiros, pondo en perigo os que estaban a bordo e axudando a estender a pandemia do covid-19 a Estados Unidos e a todo o planeta.
Para a industria dos cruceiros ese comportamento resultou ser un desastre absoluto. As accións das principais naveiras desplomáronse ata un 77%.
Os propietarios do Zaandm están pensando en cambiarlle de nome para esquecer a traxedia, pero o que sí tiña que cambiarse é o modelo de explotación dos cruceiros: funesto para a natureza, para os tripulantes e viaxeiros. Aquí confírmase aquela xusta observación de Carlos Marx segundo a cal “o capitalismo tende a destruír as súas dúas principais fontes de riqueza: a natureza e os seres humanos”.
O noso agradecemento ao colega Ignacio Ramonet por ofrecernos esta valiosa información que debe servirnos de reflexión sobre todo o que se coce arredor desta pandemia que ninguén convidou a sentarse á mesa pero que se comporta como un convidado especial nas nosas vidas.
