Ignacio Escolar/ eldiario.es | Os dous principais datos macroeconómicos da estatística oficial española son incorrectos. Hai erros de vulto, como admiten en privado unha ampla maioría dos economistas; erros graves. O Instituto Nacional de Estatística, o INE, non está a medir ben nin a inflación nin o PIB, e as evidencias destes fallos son flagrantes. Os datos da estatística oficial española están mal, e as consecuencias para o país son cada día máis preocupantes.
Empecemos polo índice de prezos ao consumidor ou IPC: pola inflación. Que está a subir en todo o mundo, tamén en España, pero menos do que o INE calcula. O erro nesta estatística oficial é consecuencia de como se mide a subida da luz, que é un dos prezos que máis creceron no IPC.
En España hai dous tipos de tarifas eléctricas: a do mercado regulado ou PVPC (a dos “parvos”, como a bautizou recentemente o presidente de Iberdrola) e a do mercado libre. A primeira, a regulada, está ligada directamente ao prezo no mercado almacenista: sobe e baixa en función de como vaian as subastas diarias da electricidade. Mentres que a segunda, a do mercado libre, non oscila tanto: son acordos a un prezo fixo por quilowatt/hora para todo o ano. O prezo non cambia ata que se renegocia o contrato. En 2021, o prezo que pagan os clientes do mercado regulado disparouse: subiu de media un 35,6%. Mentres que os recibos de quen tiña unha tarifa do mercado libre non só non subiron senón que, de media, baixaron un pouco: pola rebaixa nos impostos da electricidade que aprobou o Goberno.
Agora mesmo en España a gran maioría dos consumidores teñen tarifas do mercado libre. As porcentaxes foron cambiando, pero hoxe só o 35% das familias están na tarifa PVPC. O problema é que o INE, para calcular a inflación, só mide a ese pouco máis dun terzo dos consumidores: aos que máis lles subiu o recibo da luz. E non ás familias coa outra tarifa, que hoxe é a máis común e –por agora– a máis barata.
Non é un erro pequeno: no seu cálculo da electricidade, o INE non está a medir canto pagan realmente máis de 17 millóns de fogares. Case dous terzos do total.
“No seu cálculo da electricidade, o INE non está a medir canto pagan realmente máis de 17 millóns de fogares. Case dous terzos do total”
A consecuencia desta medición incompleta do INE é unha desviación moi notable: ao redor dun punto adicional no IPC. Un punto extra na inflación do ano, segundo corroboran dúas fontes de datos distintas.
A primeira fonte é un relevante estudo de Caixabank, que utilizou para os seus cálculos a base de datos dos recibos que pagan todos os seus clientes en España. É un informe bastante preciso, porque Caixabank xestiona os recibos da luz dunha de cada catro familias españolas. É unha mostra inmensa, maior que calquera enquisa.
A conclusión deste estudo de ‘big data’ é que a luz aumentara de prezo, pero non para todos os españois. Segundo Caixabank, aos clientes do mercado regulado subíulles de media un 35%, o mesmo que calcula o INE. Pero ás familias que están no mercado libre, o prezo medio baixoulles levemente: pagaron un 6% menos que o ano pasado, pola rebaixa nos impostos.
O impacto de non contar con este segundo grupo para medir a inflación, segundo Caixabank, supón que o IPC media de 2021 sería realmente do 2,2%, fronte ao 3,1% que figura na estatística oficial do INE. O 2021 pechouse cun 4,7%, no canto do 6,5% oficial. Non é unha desviación pequena. E non é tampouco un erro puntual, porque a medición no que levamos de ano segue sendo igual de deficiente e está distorsionando cada mes o dato do IPC.
A segunda fonte que pon en cuestión o cálculo da inflación do INE é Eurostat: a oficina estatística da Comisión Europea, o equivalente ao INE para toda Europa. Segundo os seus datos, a electricidade en España subiu en 2021 unha terceira parte do que certificou o INE: o 13,3%, no canto do 35,6%. Repito: unha terceira parte.
A razón pola que Eurostat dá un dato tan distinto? É sinxelo de explicar: porque utiliza un método máis completo, que mide o prezo da luz en todos os fogares, non só dese 35% que están no mercado regulado e que é o grupo que hoxe paga uns recibos máis altos.
Aplicando os datos de Eurostat sobre a electricidade, o IPC quedouse nunha cifra moi similar á que asegura Caixabank: un 2,1% de inflación media en 2021 fronte ao 3,1% do dato oficial do INE, tal e como calculou o estatístico Francisco Melis.
Un punto máis ou menos de inflación pode parecer pouca cousa. Pero é moi relevante. Porque as subidas das pensións, os alugueiros, os salarios, os convenios colectivos… calcúlanse a partir do IPC. Que hoxe é unha estatística avariada.
“Cada punto extra na inflación supón 1.500 millóns de euros máis ao ano nas pensións”
Cada punto extra na inflación supón 1.500 millóns de euros máis ao ano nas pensións.
Desde o INE admiten que o seu método de medición da electricidade é imperfecto. Están a falar coas compañías eléctricas desde hai meses para cambialo, e recoller tamén na súa cesta da compra ao 65% dos consumidores que están no mercado libre. Nos próximos meses parece que ao fin arranxarán esta avaría.
Con sorte, empezarán a medir a factura eléctrica do mercado libre con ‘só’ oito anos de atraso: o actual modelo de tarifas vén de 2014.
Que o INE arranxe ese erro na metodoloxía do IPC, aínda que sexa tan tarde, será unha boa noticia a longo prazo, porque ao fin teremos unha estatística fiable. Pero a curto prazo probablemente xere unha nova distorsión no cálculo da inflación, por dous motivos. O primeiro, porque a tarifa regulada é a que máis vai baixar nos próximos meses, polo tope no prezo do gas que logrou de Europa o Goberno. E é posible que para entón o INE xa non considere a eses clientes coma se fosen os únicos de todo o mercado, polo que o impacto desa rebaixa será menor sobre o IPC do que foi a anterior subida. O segundo, porque a tarifa do mercado libre é a que menos creceu o ano pasado, pero é a que máis pode subir este ano: a medida que se cambien vellos contratos por novos, con tarifas máis caras.
Ademais, que o INE vaia a calcular o prezo da luz no futuro con algo máis de tino non cambiará o pasado. O IPC rexistrado non se modificará. E seguirá en vigor un dato que, de xeito evidente, é erróneo.
Non é o único.
O PIB español é maior do calculado
O segundo gran fallo na estatística macroeconómica do INE é igualmente grave, porque ten consecuencias enormes para a imaxe exterior de España. É a súa medición do PIB, o produto interior bruto, que é o principal indicador para resumir a saúde dunha economía.
Segundo o INE, España aínda non logrou alcanzar o nivel de PIB que tiña antes da pandemia, en 2019. Segundo o INE, España é a economía europea máis atrasada na recuperación tras o COVID. Segundo o INE, España é o peor país de toda a OCDE na súa evolución económica destes últimos dous anos. E hai un problema: que todo se basea na estatística oficial do PIB que calcula o INE. Que non cadra con outros indicadores da economía real.
Do mesmo xeito que coa inflación, aquí tamén son dúas as fontes de datos que deixan en evidencia ao INE na súa estimación do PIB: a recadación fiscal e o emprego. Durante décadas, o PIB creceu ou decreceu ao mesmo ritmo que o fixeron estes dous parámetros económicos. Van case ao compás, con pequenas oscilacións. É algo bastante lóxico: cando a economía crece, aumentan as persoas con traballo e o Estado ingresa máis diñeiro polo IVE, o IRPF, o imposto de sociedades… Con moi leves variacións, esta norma cumpriuse sempre. Ata o de agora, se nos cremos os datos do INE.
“Do mesmo xeito que coa inflación, aquí tamén son dúas as fontes de datos que deixan en evidencia ao INE na súa estimación do PIB: a recadación fiscal e o emprego”
España fai moito que superou folgadamente o nivel de emprego que tiña antes da pandemia, en 2019. De feito, España ten hoxe o maior número persoas dadas de alta como traballadores na Seguridade Social de toda a súa historia: por primeira vez, máis de 20 millóns. Con todo, di o INE, o PIB real (ou PIB a prezos constantes) pechou 2021 máis de seis puntos por detrás do que estaba en 2019. E a desviación nas gráficas destas dúas curvas, que sempre foron xuntas, é moi notable.
Coa recadación fiscal pasa exactamente o mesmo. A Axencia Tributaria –que publica todos os seus datos periodicamente e con bastante detalle– nunca ingresou tanto como agora en toda a súa historia. Nunca antes o Estado recadou tanto, e iso que se supón que a economía está hoxe peor que en 2019. Algo que, unha vez máis, non cadra, porque os impostos non subiron e hai algúns, como os da electricidade, que se reduciron.
Algúns datos máis para entender o tamaño do desfasamento. Segundo a Axencia Tributaria, en 2021, a recadación fiscal creceu un 15,1% sobre 2020 e un 5% sobre o nivel de 2019. Con todo, segundo o INE, a economía española só creceu o ano pasado, a prezos correntes, un 7,4% e segue un 3,2% por baixo de 2019.
Segundo os cálculos do estatístico Francisco Melis – que hoxe publica en eldiario.es unha detallada análise– a brecha entre a estimación do INE e a realidade da recadación fiscal segue aumentando. Durante o primeiro trimestre de 2022, a economía española declarou ante Facenda o dobre de crecemento do que publica o INE. O dobre!
É unha desviación, a do INE, digna dunha escopeta de feira. Que só se pode explicar por erros do Instituto Nacional de Estatística, porque os outros dous indicadores non son estimacións: son datos brutos e ao detalle. O dato de afiliación é economía real, igual que son moi reais, e medidos ao céntimo, os impostos que pagan os cidadáns e empresa.
Que España, segundo o INE, estea aínda tan lonxe de recuperar o nivel de PIB de 2019 ten outros efectos colaterais perversos. O primeiro é a produtividade, que segundo o INE afundiuse, porque se supón que o PIB creceu moito menos que o emprego. Se con máis traballadores prodúcese moito menos, isto é porque a produtividade de cada traballador esborrallouse, conclúe o INE, nunha consecuencia absurda dos seus erros de cálculo.
Pero, realmente afundiuse a produtividade en España tras a pandemia? De ser certo sería unha absoluta rareza, que contrasta co resto dos países europeos onde tal cousa non pasou.
O segundo disparate estatístico que provoca o erro do INE está na presión fiscal, que é un denominador entre PIB e recadación. Como o PIB está infraestimado, suponse que a presión fiscal ha aumentado en España: outra absoluta rareza, porque non subiron os impostos.
“Todos estes datos tan anómalos transmiten unha imaxe exterior da economía española tan falsa como inxusta”
Todos estes datos tan anómalos transmiten unha imaxe exterior da economía española tan falsa como inxusta. Porque mentres o INE subestima o crecemento económico español, todos os demais indicadores están en máximos históricos.
Especialmente no emprego: España superou por primeira vez os 20 millóns de cotizantes e pronto haberá tamén menos de tres millóns de parados. Uns récords que coinciden, ademais, cunha enorme subida do salario mínimo e con menor precariedade, grazas á recente reforma laboral que disparou os contratos indefinidos.
A causa deste enorme desfasamento entre a economía real e as estimacións do INE? A xulgar por distintos economistas e estatísticos consultados, un dos problemas é que o INE non está afeito calcular oscilacións tan bruscas como as que vivimos coa pandemia, con caídas e subidas do PIB case verticais.
Outro problema está no sistema que usa o Instituto Nacional de Estatística para estimar o PIB, que se basea fundamentalmente en enquisas: un método estupendo para o século pasado, pero que hoxe ten moitas carencias en comparación cos datos brutos, o ‘big data’, que permiten as fontes dixitalizadas e con cifras ao detalle, como a recadación fiscal, a base de datos de cotizantes da Seguridade Social, os datos en tempo real de compras con tarxetas de crédito dos bancos…
Un último exemplo para entender o que lle custa ao INE adaptarse ao mundo no que vivimos. Lembran cando foi a última vez que compraron un DVD ou un CD? Pois o INE eliminounos da cesta da compra hai só uns meses. Ata xaneiro de 2022, o CD seguía contando para medir a inflación… pero a tarifa eléctrica que pagan a gran maioría dos españois non se mide.
