Vigo | Creou en 1961 o Rosalía de Castro, un colexio “revolucionario”: laico, mixto, igualitario e con ensino en inglés, galego e castelán a pedagoga viguesa Antía Cal, quen está considerada como a precursora da escola do século XXI en Galicia tras revolucionar a docencia nos anos 60, faleceu esta mañá en Meira, Moaña, aos seus 98 anos de idade.
Antía Cal naceu na Habana o 18 de abril en 1923, froito da emigración cubana, e chegou a Galicia con nove anos de idade para fincarse na cidade olívica e estudar Comercio, seguindo a vontade do seu pai.
Con todo, ao finalizar a Guerra, Cal tamén cursou Maxisterio para continuar despois con Filosofía e Letras na Universidade de Santiago de Compostela, especializándose en Xeografía e Pedagoxía. Anos máis tarde, foi un 14 de setembro de 1961 cando Antía Cal abría na rúa Pizarro as portas dun colexio que non só foi pioneiro en Vigo e en Galicia pola súa innovadora concepción pedagóxica (escola laica, mixta, igualitaria e aberta), senón polo seu carácter bilingüe e trilingüe na práctica.
“O Rosalía foi en Galicia un foco de irradiación progresista das novas tendencias pedagóxicas, xa que por primeira vez, e en pleno franquismo, as linguas vehiculares que se adoptaban nun colexio galego eran o castelán e o inglés, xunto co galego”
O Rosalía foi en Galicia un foco de irradiación progresista das novas tendencias pedagóxicas, xa que por primeira vez, e en pleno franquismo, as linguas vehiculares que se adoptaban nun colexio galego eran o castelán e o inglés, xunto co galego, que estivo presente de forma viva fose das clases desde o principio pero non de modo oficial porque entón non era posible.
Nun contexto no que aínda imperaba un férreo adoctrinamiento no sistema educativo, a mestra que fundou este centro pioneiro na cidade deu un consello crave ao profesorado: “O secreto para instalar o galego non está en suspender aos alumnos, nin na súa imposición, senón no agarimo. Non se pode ensinar o galego, que é lingua propia, coma se fose inglés”.
Tempo máis tarde confesaba que “non foi fácil, quizais por iso, achar un local ou terreo para a nova escola, que empezou nun local familiar pero que ao ano seguinte, en 1962, trasladouse xa á Gran Vía a terreos que adquirín cun préstamo paterno”. Unha paixón máis aló do saber.
No ano 1947, Antía Cal casou co recoñecido oftalmólogo Antón Beiras García, humanista e tamén poeta galeguista. Por mor do estrabismo dunha das súas fillas, o matrimonio decidiu realizar diferentes viaxes por Europa para buscar unha solución e investigar sobre esta enfermidade ocular.
Na súa propia autobiografía, a pedagoga recoñece que as dificultades económicas que tiveron e nun desas viaxes recalan en Xenebra, onde por azar Antía Cal acode ao Museo da Educación onde estaban a ordenar o legado do pedagogo Johann Heinrich Pestalozzi, por quen a mestra viguesa sentía especial admiración dada a súa loita polo acceso á educación das mulleres.
Foi así, por mor daquelas viaxes, como os seus contactos cos círculos de pedagoxía europea empezáronse a facer máis estreitos, chegando a enviar aos seus fillos para estudar a Reino Unido. O contraste da educación en Europa fronte ao sistema educativo que había en España foi o que levou a Antía Cal a fundar posteriormente a súa primeira escola en Vigo.
A paixón polo saber foi o que uniu a Antía Cal e a Antón Beiras. Exactamente 601 cartas conforman a correspondencia que Cal mantivo durante o seu noivado con Beiras cando el xa era oftalmólogo en Vigo e ela aínda residía en Muras. “Mandábanse unha carta cada día onde se contaban todo o que desexaban facer na vida”, contaba Miguel Piñeiro por mor do documental “A palabra xusta”, que recolle a vida e traxectoria profesional da educadora. Cando Beiras faleceu en 1968 por mor dun cancro, Antía Cal sumiuse nunha profunda dor, mostra do amor que lle profesaba.
Un ano máis tarde, en 1969, Antía Cal foi a Barcelona e entrou en contacto coas Escolas de Verán Rosa Sensat, núcleo de renovación pedagóxica. A aprendizaxe que adquiriu a mestra viguesa alí e a relación establecida con ese centro axudoulle posteriormente a mellorar a preparación dos mestres e mestras do seu propio colexio, que foi pioneiro na introdución do galego no ensino.
Un legado revolucionario e inesquecible
Entre os principios de Antía Cal, ademais da educación mixta, pública, laica e bilingüe, destacaba a defensa da escolarización dos nenos e nenas de 0 a 10 anos e resaltaba a importancia de que a nai fose a primeira mestra. É por isto que o legado da educadora viguesa foi revolucionario, tanto para a sociedade da época como para os seus propios alumnos e alumnas.
Á presentación do documental sobre a súa vida no ano 2016, na que a propia Antía Cal estivo presente, acudiron tamén os seus antigos alumnos e alumnas, quen lembraba que “ela era unha mestra da vida. Non lle importaba parar unha clase de matemáticas se, por exemplo, ocorría un incidente nalgunha casa para aproveitar e explicarnos esas cousas da vida e aprender delas”.
Eran palabras de Beatriz do Cuvillo, unha muller que estivo na escola Rosalía desde os tres anos, quen deixaba patente que o legado de Cal foi inesquecible ao afirmar que “cando en COU tiven que cambiarme de colexio porque alí non se podía cursar, deime conta da enorme sorte que tivera de estudar nese colexio”.
Outro testemuño que daba boa fe desta realidade era o da súa compañeira Patricia Bardelas, quen lembraba con enorme agarimo e admiración á súa mestra e ao resto dos profesores que tivo nese colexio: “Grazas a ela convertinme eu mesma en mestra; abriume as portas a un mundo marabilloso e esforzábase moitísimo en sacar adiante a todos os alumnos, por moito que lles custase”, destacou. O acto de presentación do documental foi moi emocionante, debido a que antigos alumnos achegáronse a saudar á súa mestra, quen lembraba a todos e cada un deles perfectamente e con moito agarimo.
Tomado e traducido de Faro de Vigo.
